گزارش فوری لرزه خیزی جیرفت: فوج های زمینلرزه در مهر ماه و آبان ماه 1383

دکتر مهدی زارع و دکتر غلام جوان دولوئی
پژوهشکده زلزله شناسی، پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله
تاریخ تهیه گزارش: جمعه 1383/8/22

1- مقدمه:
زمین لرزه‌های متعددی در روزهای 83/7/15 تا 83/7/25 در ناحیه جیرفت در جنوب شرق استان کرمان در شبکه لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله ثبت شده است. فوج دیگری از این زمین لرزه‌ها در تاریخ پنج شنبه 83/8/21و جمعه 22 /8/ 83 رخ داد. براساس اطلاعات بدست آمده در سه ایستگاه کرمان، بندر عباس و زاهدان نسبت به تعیین کانون و رومرکز این زلزله‌ها در فاصله کمتر از یک ساعت بعد از رخداد آنها اقدام گردید. بزرگترین زلزله‌ها در مهرماه در ساعت 46: 14 به وقت محلی چهارشنبه 83/7/15 با بزرگای5/1، در ساعت 47: 10 بامداد به وقت محلی پنج شنبه 83/7/16 با بزرگای 4/3 و در ساعت 24: 16 به وقت محلی در روز پنج شنبه 83/7/16 با بزرگای 5/0 رخ داده است. بزرگترین زلزله‌ها در آبانماه در عصر پنج شنبه 83/8/21 در ساعت 23:36:00 به وقت محلی با بزرگای 4/5 و 4:00:00 بامداد جمعه 83/8/22به وقت محلی با بزرگای 4/1 رخ داد. این سری از زمینلرزه‌ها در غرب جیرفت رویداده اند. عمق این زلزله‌ها به ترتیب از 10 تا 17 کیلومتر تعیین شده است (جدول-1، شکل-1).

2- شهرستان جیرفت:
شهرستان جیرفت در جنوب شرق ایران با جمعیت 208 هزارنفر و شهر جیرفت با جمعیت حدود 60هزار نفر (براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375) از قطبهای مهم کشاورزی ایران است و همچنین سازه مهم سد جیرفت در نزدیکی شهر جیرفت واقع است.

3-تاریخچه جیرفت :
تپه باستانی جیرفت را می توان بر اساس بررسیهای باستانشناسی متعلق به میانه یا پایان هزاره سوم پیش از میلاد دانست. این تپه به زیگوراتی سومری شباهت دارد. در بین‌النهرین، این گونه سازه‌ها معمولاً در مرکز یک معبد قرار داشته‌اند. در این منطقه تاکنون هیچ آزمایش رادیوکربنی انجام نشده است و دیگر شیوه رایج تعیین سن (مقایسه با آثار سفالی) هم در این منطقه- که بخش اعظم آن مورد کاوش قرار نگرفته تاکنون انجام نشده است (لاولر ، خبرگزاری میراث 1383).
حفاریهای انجام شده در منطقه تپه یحیی در نزدیکی دولت آباد نیز نمایانگر وجود تمدن با آثار دوره نوسنگی با سفال خشن در 3800 تا 4500 سال پیش از میلاد مسیح است. (ملک شهمیرزادی، ایران در پیش از تاریخ، 1378).

4- لرزه خیزی تاریخی جیرفت:
زلزله‌های 1854 و1877 در شمال و شمال غرب جیرفت (با بزرگای به ترتیب 5/8 و 5/6) مهمترین زلزله‌های تاریخی گزارش شده از پهنه گسل سبزواران غربی هستند (جدول-2). در سده بیستم نیز زلزله‌های 1909، 1911، 1934، 1962تا 2002 نیز با بزرگای 5/0 تا 5/6 در منطقه عمومی جیرفت رخ داده اند. این زلزله‌ها نمایانگر لرزه خیزی بالای منطقه در 150 سال اخیر است. از سوی دیگر از میان رفتن تمدن در منطقه جیرفت با سابقه 6000 تا 5000 سال پیش می تواند به دلیل رخداد زمینلرزه (به عنوان یکی از احتمالات موجود) باشد. لذا لازم است تا با انجا بررسی های دیرینه لرزه شناسی روی گسل های سبزواران شرقی و غربی دوره بازگشت زلزله‌های مهم منطقه مشخص گردد. دریافت دقیق دوره بازگشت زلزله‌های مخرب راهگشای دریافت دقیقتری از خطر زمینلرزه در منطقه جیرفت است.

5- جمع بندی
زلزله‌های ناحیه جیرفت در محدوده گسلهای بنیادی سبزواران شرقی و غربی که روند عمومی شمالی- جنوبی داشته و از غرب و شرق جیرفت (سبزواران) عبور می نمایند، اتفاق افتاده است. گسلهای یاد شده هر دو به عنوان گسلهای جوان و بالقوه فعال کشور شناخته می شوند. بدیهی است که ناحیه کرمان در جنوب شرق ایران همواره به عنوان منطقه ای بسیار لرزه خیز شناخته شده و رخداد زلزله‌های پیاپی در این ناحیه به ویژه پس از زمین‌لرزه 82/10/5 بم نمایانگر فعال بودن پوسته در پهنه یاد شده می باشد. اطلاعات کسب شده پس از جمع آوری کلیه داده‌های لرزه ای شبکه لرزه نگاری پژوهشگاه و بررسی های دقیق تر تدقیق خواهدشد.
همانطور که در گزارش شناسایی پژوهشگاه از زلزله 1382 بم آمده بود وقوع این زلزله‌ها نشانگر آن است که منطقه جیرفت در شرایط کنونی در خطر رخداد زلزله‌های مخرب با شدت زیاد قرار دارد، چرا که با رخداد زلزله‌های اخیر احتمال اینکه قطعات بزرگتری از گسلهای سبزواران غربی و شرقی فعال شوند (به ویژه در ناحیه ای که از مجاورت شهر جیرفت می گذرند) وجود دارد، و به این سبب احتمال وقوع زلزله شدیدتر، بالا است. جهت انجام بررسیهای ضروری پیشنهادهای زیر ارائه می شود.

6- پیشنهاد:
بر اساس وضعیت حاضر در جیرفت تصمیم گیری فوری برای انجام موارد زیر پیشنهاد می شود:

آغازبررسیهای تفضیلی دیرینه لرزه شناسی در جیرفت در محدوده گسلهای سبزواران غربی و شرقی.
نصب شبکه لرزه نگاری موقت به مدت 2 ماه به مرکزیت جیرفت
پیگیری طرح پژوهشگاه در مورد نصب شبکه لرزه نگاری به مسئولیت دانشگاه کرمان و هدایت فنی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله
بررسیهای تفصیلی پهنه بندی و ریزپهنه بندی لرزه ای در گستره شهر جیرفت
تقویت شبکه جستجو، نجات و امداد با برنامه ریزی بر اساس توانمندیهای نیروی انسانی در منطقه جیرفت (جهت کسب آمادگی در مقابل رخداد یک زلزله احتمالی بزرگ و مخرب در اینده).
تقویت فوری و بهسازی سامانه‌های شهری، امداد رسانی، بهداشتی و درمانی در شهر جیرفت.

جدول (1): زمین لرزه‌های 21و 22 آبان ماه 83 در منطقه جیرفت وجنوب غرب کرمان

(تعیین محل توسط شبکه بند پهن IIEES)

تاریخ	زمان جهانی	زمان محلی	عرض ‌جغرافیایی (درجه)	طول ‌جغرافیایی (درجه)	عمق(کیلومتر)	بزرگا	ناحیه
83/8/21	17:258:245	20:55:24	27.25	52.59	10	3.0	جنوب شرقی عسلویه
83/8/21	18:11:27	21:41:27	28.38	51.89	18	2.8	جنوب شرقی خورموج
83/8/21	20:11:27	23:41:27				کوچکتر از2.4	جنوب ایران
83/8/21	20:15:27	23:45:27				کوچکتر از2.4	جنوب ایران
83/8/21	20:18:27	23:48:27				کوچکتر از2.4	جنوب ایران
83/8/21	20:20:35	23:50:35	28.46	57.10	15	3.0	جنوب غرب جیرفت
83/8/21	20:21:27	23:51:27				کوچکتر از2.4	جنوب ایران
83/8/21	20:36:40	0:06:40	28.53	56.99	17	4.5	جنوب غربی جیرفت
83/8/21	20:43:40	0:13:40				کوچکتر از2.4	جنوب ایران
83/8/21	20:48:40	0:18:40				کوچکتر از2.4	جنوب ایران
83/8/21	20:58:40	0:28:40				کوچکتر از2.4	جنوب ایران
83/8/21	21:04:40	0:34:00				کوچکتر از2.4	جنوب ایران
83/8/21	21:36:40	1:05:00				کوچکتر از2.4	جنوب ایران
83/8/22	0:01:40	3:36:00				کوچکتر از2.4	جنوب ایران
83/8/22	0:30:26	4:00:26	28.53	56.94	15	4.1	جنوب شرق جیرفت
83/8/22	0:35:26	4:05:26				کوچکتر از2.4	جنوب ایران
83/8/22	0:49:39	4:19:39	28.59	56.43	10	2.8	جنوب غرب جیرفت
83/8/22	01:06:58.9	4:36:59	28.53	57	18	3.1	جنوب شرق جیرفت
83/8/22	02:05:58.9	5:35:59				کوچکتر از2.4	جنوب ایران
83/8/22	02:12:29.9	5:42:30	28.63	56.67	10	کوچکتر از2.4	غرب جیرفت
83/8/22	02:20:58.9	5:43:59				کوچکتر از2.4	جنوب ایران
83/8/22	03:05:58.9	6:35:59				کوچکتر از2.4	جنوب ایران
83/8/22	05:07:58.9	8:37:59				کوچکتر از2.4	جنوب ایران
83/8/23	04:35:38	8:05:38	27.76	55.54	10	3.8	جنوب غربی حاجی آباد

جدول(2): زمینلرزه‌های تاریخی و سده بیستم در منطقه جیرفت

شکل(1): رومرکز زمینلرزه‌های مهر و آبانماه 1383 منطقه جیرفت و کرمان

مراجع:

آمبرسیز ن. و ملویل چ. (ترجمه ابولحسن رده)، 1370، تاریخ زمینلرزه‌های ایران، انتشارات آگاه.
مرکز آمار ایران، 1379، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن، سال 1375، سازمان برنامه و بودجه
لاولر ا. 1383، باستانشناسی جیرفت، درک گذشته انسان ، خبرگزاری میراث فرهنگی www.chn.ir
ملک شهمیرزادی ص. ، 1378، ایران در پیش از تاریخ، انتشارات سازمان میراث فرهنگی، پژوهشکده باستانشناسی.