گزارش زمین لرزه 1382/10/5 بم

لرزه خیزی منطقه

تاریخچه لرزه خیزی در منطقه زلزله زده بم

زمین لرزه‌های تاریخی و سده بیستم

• زمین لرزه آذر 1233 هـ..ش خورجند (11/1854 میلادی)
  این زمین لرزه در 40 کیلومتری شمال خاور کرمان به وقوع پیوسته و سبب ویرانی کامل این آبادی و خسارات قابل توجهی به روستاهای درختنگان،ده شیر و دوران گردید. شدت نسبی این زلزله در خورجند VIII برآورد شده است. این زلزله در کرمان احساس شده و به نظر می رسد که در اثر جنبش گسل لکرکوه روی داده است.
• زمین لرزه 28 دی 1242 هـ .ش چترود (17/1/1864 میلادی)زمین لرزه ویرانگری در شب 7 شعبان 1280 هـ.ق تلفات انسانی بسیاری را در چترود و آبادی هایی که در شمال خاور دشت قرار داشتند، به بار آورد. این زلزله آسیبهای چشمگیری به کرمان رسانید به طوری که یوان جامع مظفر فروریخت و به دیوارهای قبه سبز آسیب رسید. بزرگای این زلزله را 6Ms تعیین کرده اند.
• • زمین لرزه سال 1255 هـ..ش سایرچ-حسن آباد (چترود-سرآسیاب)، (1877میلادی)
  • درین سال زلزله ای در چترود و سرآسیاب حادث شده و خساراتی سنگین به بار آمد. در روستاهای آبگرم، سایرچ، حسن آباد، ده قلی و هشتادان خانه‌ها خراب شد و چشمه‌های معدنی خشک گردید.
• زمین لرزه 2 خرداد 1276 هـ..ش کرمان- چترود(قبه سبز)، (27/5/1897میلادی)
• این زمین لرزه خانه‌های سرآسیاب و بیشتر آسیابهای این منطقه را ویران کرد. منابع تأمین آب قطع شد و بیشتر مردم کرمان به حومه شهر پناه بردند. در کرمان چند نفر کشته شدند و به چندین ساختمان همگانی و شخصی آسیبهای تعمیر ناپذیری رسید. گنبد قبه سبز فروریخت و به ساختمان باغ ناصریه و سقف تکیه تعزیه نیز آسیب رسید. پس از رویداد زلزله، روستاهای پیرامون چترود متروک رها شده و بازماندگان زمین لرزه در کرمان استقرار یافتند. بزرگای این لرزه را 5/5 Ms مشخص کرده اند.
• زمین لرزه 5 آبان 1288 هـ..ش خبیض (27/10/1909 میلادی)
  این زلزله جوشان را خراب کرده و به دروزاه هشتادان خساراتی وارد نمود. همچنین تعداد دیگری از روستاها در خبیض خسارت دیدند. زمین لرزه مذکور در کرمان به فاصله 50 کیلومتری از پهنه رومرکزی زلزله احساس شد و خسارات اندکی را به بار آورد.
• زمین لرزه 30 فروردین 1290 هـ..ش راور (18/4/1911میلادی)به دنبال پیش لرزه نیرومندی، زلزله ویرانگری که هنگام شب در دهستان راور روی داد حدود 700 تن را کشت. روستاهای کوچک آبدرجان، مکی و ده لکرکوه در ناحیه خاور راور به کلی ویران شدند و تلفات بسیاری به بار آمد. تقریباً تمامی خانه‌های راور و آبادیهای اطراف آن خراب شدند. در راور که در زمان زمین لرزه 600 تن جمعیت داشت. چندین باب از کارگاههای فرش بافی و مسجد جامع فروریخت و 50 نفر کشته شدند. زمین لرزه مذکور و پسلرزه‌های آن سنگ ریزشهای بسیاری از سمت شمال خاوری لکرکوه به راه انداخت. این زلزله احتمالاً با گسلش به طول چند کیلومتر (روند 160º) در باختر روستای آبدرجان همراه بوده است. در کرمان، ده زوئیه و کوهبنان این زلزله به نیرومندی احساس شد. به علاوه، لرزه مذکور در بیرجند، نصرت آباد و دزدآب نیز احساس شد. رویداد پس لرزه‌ها با فواصل طولانی به مدت چند سال ادامه یافت. بزرگای لرزه اصلی را 7/6 mb و2/6 Ms تعیین کرده اند.
  

  دامنه آسیبهای این زلزله به نگار ورین و نیز 90 کیلومتر فراتر تا کرمان که در آن تعدادی از ساختمانهای همگانی از جمله اداره تلگراف به شدت ترک برداشت. کشیده شد. خانه‌های شخصی در بیرون از دروازه وکیل و نیز برج وکیل آسیب رسید و 2 تن زخمی شدند. در سایرجان قناتها فروریخت و از میزان تأمین آب شهر کاست. در رفسنجان 120 کیلومتر دورتر، بیشتر خانه‌ها شکاف برداشت. لرزه در بم و انار نیز احساس شد.در اثر این زلزله، گروه کوچکی که از روستاهای شمال باختر بهاباد به کلی ویران شد. در روستای علی آباد (ملا علیرضا) که به کلی تخریب شد و تلفاتی به بار آمد، لرزه باعث پدیداری روانگریی خاک و بیرون ریختن گل از گسل فشانها شد. روستاهای رحیم آباد، خیرآباد، علی آباد و محمد رفیع ویران شد و تلفاتی به بار آمد. در بهاباد اگرچه تلفاتی رخ نداد اما تقریباً همه خانه‌ها آسیب دیدند.
  زمین لرزه 8/9/1312 هـ.ش بهاباد آسیبهای اندکی به انار و بافق رساند و در رفسنجان، یزد، تفت، اردکان، مهدی آباد یزد و کرمان به نیرومندی احساس شد. این زلزله احتمالاً در اثر جنبش گسل کوهبنان روی داده است.

• زمین لرزه 31 شهریور 1302 هـ..ش 1302 لاله زار (22/9/1923میلادی)
  در 31/6/1302 هـ.ش، دیرهنگام شب، زمین لرزه ویرانگری در استان کرمان بخش هایی از مناطق سایرجان و بافت را ویران کرد. دهستان گوغر و روستاهای خطیب، قلعه عسکر و لاله زار تخریب شدند و بیش از 200 تن کشته شدند. تقریباً همه خانه‌ها و استحکاماتی که در چنالو و چمن رنگ در کوه آهورک و جود داشت ویران شد. این زلزله باعث وقوع سنگ ریزشهایی در گردنه باختر گوغر (مسایر سایرجان) گردید.
  
• زمین لرزه 8 آذر و 1312 هـ..ش شمال بهاباد (28/11/1933میلادی
  در اثر این زلزله، گروه کوچکی که از روستاهای شمال باختر بهاباد به کلی ویران شد. در روستای علی آباد (ملا علیرضا) که به کلی تخریب شد و تلفاتی به بار آمد، لرزه باعث پدیداری روانگریی خاک و بیرون ریختن گل از گسل فشانها شد. روستاهای رحیم آباد، خیرآباد، علی آباد و محمد رفیع ویران شد و تلفاتی به بار آمد. در بهاباد اگرچه تلفاتی رخ نداد اما تقریباً همه خانه‌ها آسیب دیدند.
  زمین لرزه 8/9/1312 هـ.ش بهاباد آسیبهای اندکی به انار و بافق رساند و در رفسنجان، یزد، تفت، اردکان، مهدی آباد یزد و کرمان به نیرومندی احساس شد. این زلزله احتمالاً در اثر جنبش گسل کوهبنان روی داده است.
  
• زمین لرزه 14 تیر 1327 هـ..ش گوک (گلباف) (5/7/1948 میلادی)

بنابر اطلاعات محلی، آبادیهای کم شماری که دردهستان تنک جمعیت گوک قرار داشتند در اثر این زلزله ویران شدند. خاستگاه این لرزه، کوه دو شاه در شمال گوک بوده است. زلزله مذکور تا بم و کرمان به گونه ای نیرومند احساس شد و در سکنج میه بیم و هراس مردم شد. بزرگای این لرزه را 9/5 mb و 6Ms تعیین کرده اند.
این زمین لرزه در امتداد جنوب خاوری همان منطقه ای روی داد که از وقوع زلزله‌های پیشتر در سده نوزدهم آسیب دیده بود؛ به ویژه زمین لرزه ای در سال 1255 هـ .ش روستاهای سایرچ، حسن آباد و هشتادان را ویران کرد و سبب خشک شدن آب چشمه‌های روستاهای آبگرم گردید.

• زمین لرزه 12 شهریور 1348 هـ..ش سایرچ (2/9/1969میلادی)

این زلزله با بزرگای 3/5 Ms در سایرچ روی داد. زمین لرزه مذکور در کرمان احساس شد و خسارات مختصری به وجود آورد. زلزله 12/6/1348 هـ.ش سایرچ در ماهان و خبیض به شدت احساس شد.

• زمین لرزه 29 آذر 1356 هـ..ش گیسک زرند (باب تنگل)، (19/12/1977 میلادی)

هنگام شب زمین لرزه ای که پیش از آن دو پیش لرزه نیرومند روی داد، چند روستا را در منطقه زرند ویران کرد. این زلزله با حدود 665 نفر کشته و 260 تن مجروح همراه بود. زمین لرزه گیسک زرند روستاهای در تنگل، گیسک و سرباغ را ویران کرد و خاستگاه آن بخشی از گسل کوهبنان به طول 5/11 تا 5/19 کیلومتر بود. در شمال خاور زرند در پهنه گسلی مذکور، جابه جیی کم زمین به صورت ناپیوسته در فاصله ای حدود 10 کیلومتر با روند N140º دیده می شود. جنبش های این پهنه گسلی عمدتاً راستگرد بوده و میانگین جابه جیی قائم و افقی آن به ترتیب حدود 7 و 10 سانتی متر (حداکثر 20) است. بزرگای این زلزله را 5/5 mb و 8/5Ms تعیین کرده اند.

لازم به تذکر است که قبل از رویداد زلزله 29/9/1356 هـ .ش گیسک زرند، پیش لرزه‌هیی در این ناحیه به وقوع پیوسته است. به طور مثال در 27/6/1356 هـ.ش زلزله شدیدی در تنگل را لرزاند و موجب خساراتی گردید. ضمناً در 20/8/1356 هـ.ش ده زوئیه در اثر زلزله به شدت آسیب دید.
به طور کلی زمین لرزه 29/9/1356 گیسک زرند با وقوع زمین لغزشهایی در دامنه‌های پرشیب واقع در شمال باختر دهکده‌های در تنگل، ده زوئیه و همچنین شمال سرباغ همراه بوده است. دگرشکلی سطح زمین ضمن تشکیل ترکهای کششی با آرایش نردبانی، مؤلفه جنبش راستگرد گسل کوهبنان را در پهنه مهلرزه ای نشان می دهند. گستره گسیخته شده غالباً با ظهور گوژگسلی (Fault gouge) در واحدهای سنگ ماسه و سنگهای تبخیری به پهنای چند متر و فرونشست ها و برجستگیهای کششی متعددی در واحدهای سنگی پالئوزوئیک یا نهشته‌های کواترنری سطح زمین مشخص می شود.

• زمین لرزه 21 خرداد 1360 هـ..ش گلباف (11/6/1981 میلادی)

در 21/3/1360 هـ.ش زمین لرزه مخرب و ویرانگری با بزرگای 1/6 mb و 8/6Ms قسمتی از استان کرمان را به لرزه درآورد و در اثر آن شهر گلباف به کلی ویران شد. این زلزله حدود 1071 نفر کشته و 4000 نفر مجروح به همراه داشت.
حداکثر جابه جیی قائم گسل گلباف در زلزله 21/3/1360 حدود 10 سانتی متر (خاور گلباف) بوده است. در این زمینلرزه حدود 16 کیلومتر از گسل گلباف جابه جا گردیده به طوری آثار این گسیختگی به صورت شکستگیها و ترکهای کوچکی مشاهده می شود. راستای عمومی اکثر این گسیختگی ها شمال، شمال باختر-جنوب، جنوب خاور می باشد. در خاور گلباف گسلهای متعددی به موازات یکدیگر با امتداد عمومی شمال، شمال باختری در سنگهای آهکی و کنگلومراها و نهشته‌های عهد حاضر دیده می شود.
بیشترین خسارات و ویرانی در نواحی جنوب (آبادیهای تیرکان و ده ملک) و مرکزی (بخش مسکونی گلباف) متمرکز می باشد. پدیده روانگریی و نشست زمین به علت وجود تشکیلات رسی و بالا بودن سطح اساس آبهای زیرزمینی که عامل مؤثری در تشدید حسارات بوده است در بخش عمده ناحیه جنوبی گلباف، خاور سنگ، شمال فندقا، خاور و جنوب هشتادان و سایرچ، چهارفرسنگ بیشه و پشته مشاهده شده است. در جنوب گلباف، تشکیلات رسی و خاور گلباف،‌به خصوص دره سنگ، سازندهای آهکی ریزش کرده اند.

• زمین لرزه 6 مرداد هـ..ش 1360 سایرچ، (چهارفرسنگ) (28/7/1981میلادی)

این زمین لرزه وحشتناک با بزرگای 1/7 Ms شدیدترین زلزله ای است که تا کنون در گستره استان کرمان روی داده است. در اثر این زمین لرزه حدود 1300 نفر کشته، 915 نفر زخمی و 000، 25 نفر در ناحیه چهار فرسنگ (فرسخ)، سایرچ، هشتادان، فندقا، شهداد و آبادیهای اطراف آنها بی خانمان شدند. در سایرچ حدود 85 درصد خانه‌ها شدیداً آسیب دیده یا تخریب شدند. پس از رویداد زلزله چشمه‌های آب متعددی در این ناحیه ظاهر شده و سطح آب چاهها بالا آمد. حداکثر شدت زمین لرزه مذکور در سایرچ و چهارفرسخ حدود VIII در مقیاس اصلاحی مرکالی برآورد شده است.
گسل گلباف در زمین لرزه 6/5/1360 هـ.ش چهار فرسنگ جابه جیی قائم 14 سانتی متر و گسل لکرکوه جابه جایی قائم و افقی راستگرد به ترتیب 5 و 20 سانتی متر را نشان می دهند. جنبش حدود 48 کیلومتر از بخش شمالی گسل گلباف و 10 کیلومتر از بخش جنوبی گسل لکرکوه سبب وقوع این زلزله گردیده است. در جنوب و باختر دهکده چهارفرسنگ شکستگیهای متعددی با راستای عمومی شمالی-جنوبی تا شمال خاوری-جنوب باختری در واحدهای سنگی کنگلومریی یا نهشته‌های عهد حاضر گزارش شده است.
در اثر زمین لرزه 6/5/1360 هـ.ش سایرچ ناحیه ای به وسعت 577 کیلومتر تحت تأثیر خسارت و تخریبی در حد شدت نسبی VIII قرار گرفت. زمین لرزه مذکور سبب ویرانی ساختمانهای قدیمی و فرسوده در شهرهای کرمان و ماهان گردید،‌به طوری قسمتی از سقف بازار و بخشی از مسجد حاج آقای علی در کرمان و قسمتی از مقبره شماه نعمت ا… ولی در ماهان ریزش کرد. ضمناً سنگ ریزش و زمین لغزش در خاور هشتادام، سایرچ و شمال چهارفرسنگ به ویژه در دره خرشکی گزارش شده است. در جنوب باختر چهارفرسنگ (10 کیلومتری ابتدا دره خفتان) ریزش کوه سبب مسدود شدن جریان آب رودخانه و تشکیل دریاچه ای به عمق حدود 10 متر شده است.

زمین لرزه‌های تاریخی و سده بیستم در این منطقه بیشتر در بخشهای شمال باختری و باختر منطقه و در اثر عملکرد پهنه‌های گسلی نیبند، گوک و شهداد بوقوع پیوسته اند. در این قسمت شرح مختصری از مهمترین رویداد زمین لرزه‌ها براساس منابع موجود ارائه شده است. این توصیف به منظور ارائه تصویر هرچه بهتری از سازوکار مسبب این رویدادها و همچنین سیمیی کلی از شرح تلفات جانی و خسارات مالی در این زلزله‌ها مطرح شده است.